Frederik en de catechismus


450 jaar Heidelbergse Catechismus (3)

In het vorige artikel zagen we dat Frederik III op meerdere fronten strijd moest leveren. Tegen de roomse keizer, tegen de lutherse vorsten en in eigen land voor de doorwerking van de gereformeerde reformatie. Want dat laatste acht Frederik zijn roeping, om de Reformatie nu ook doorwerking te laten vinden in heel zijn gebied. Onder heel zijn volk.

Catechismus nodig

Frederik III stelde, zoals gezegd, o.a. nieuwe hoogleraren aan aan de universiteit van Heidelberg. Gereformeerde hoogleraren. Uit de school van het calvinisme. Maar dat was niet genoeg. Prachtig, dat zo de theologische studie werd gewaarborgd als gereformeerde studie, naar Gods Woord.

Maar, Frederik zag het heel duidelijk, daar mocht het niet bij blijven. De gewone mensen, de inwoners van de Palts, moesten de gereformeerde leer horen. Daarin moesten ze onderwezen en opgevoed worden. In de kerk, op zondag, en in de scholen.

Daarom , zo was Frederik van oordeel, moest er een goede, gereformeerde catechismus komen.

De leer in het kort

Wat is eigenlijk een catechismus?

Catechismus en catechese komen van een Grieks woord dat zoiets betekent als onderwijs. Maar in een andere vorm ook antwoorden. Een catechismus is een klein leerboekje voor het onderwijs in de belangrijkste beginselen van de christelijke leer. Een boekje waarin antwoord gegeven wordt op vragen over de leer van de Bijbel. Daar zitten beide betekenissen in. Het geeft ook aan dat een catechismus tegelijk leerboek en belijdenis kan zijn.

In die tijd, in de zestiende eeuw, waren er meer catechismussen. Maar ze waren geen uitvinding van die tijd. De eerste catechismussen vinden we al in de tweede eeuw na Christus. Er was toen veel behoefte aan, zoals wij zouden zeggen, korte cursussen voor nieuwe, pas tot geloof gekomen christenen.

In latere tijd nam het gebruik van catechismi (dat is het meervoud van catechismus) af. Maar in de tijd die aan de Reformatie vooraf ging nam het gebruik van catechismi in de roomse kerk weer toe. Vooral om daarmee vermeende dwaalleer en ketterijen te bestrijden. De reformatoren namen het gebruik over. Zo schreef Maarten Luther al in 1529 zijn bekende Grote en Kleine Catechismus. Van Calvijns hand verscheen in 1541 de Catechismus van Genčve.

Een catechismus, een korte uitleg in onderwijzende vorm, van de belangrijkste beginselen van de Bijbelse leer, is dan ook een heel goed middel om mensen de nodige kennis van die leer bij te brengen.

Geen wonder dat Frederik III zon nieuwe catechismus voor de Palts wilde. De lutherse catechismus wees hij af. Vanwege de onbijbelse leringen die daar toch in meekwamen. En die van Calvijn konden de mensen niet lezen. Bovendien was die wel heel erg uitgebreid. Je kon hem niet meer een korte onderwijzing noemen.

Daarom nam Frederik het initiatief en gaf hij de opdracht aan de gereformeerde theologen in Heidelberg om een nieuwe catechismus te maken.

Geschikt om op de scholen te gebruiken en in de kerken!

Medewerkers

Wie stelden nu die Heidelbergse Catechismus op? We kennen allemaal de namen van Zacharias Ursinus en Caspar Olevianus. Over het algemeen wordt aangenomen dat deze beide gereformeerde hoogleraren het meeste werk hebben gedaan. En dan met name Ursinus. Maar ze hebben niet alleen gewerkt. Aan de universiteit van Heidelberg waren meer gereformeerde theologen verbonden. Ook de hofpredikant van Frederik was waarschijnlijk bij het werk betrokken. En ook zijn hofŕrts, Thomas Erastus, die, net als Frederik zelf, een begaafd amateur-theolooog was. En de bestuurders (de kerkregering was toen nog wat anders geregeld) van de kerk in de Palts speelden ook een rol.

Waar Zacharias Ursinus en Caspar Olevianus grotendeels de Heidelbergse Catechismus hebben geschreven, daar hebben zij hun collega-theologen zeker bij het werk betrokken. En ook Frederik III zelf, die persoonlijk drukproeven doornam en er nog commentaar op gaf. Ten slotte is er ook invloed geweest op de Heidelbergse Catechismus van de predikanten van de Nederlandse vluchtelingengemeente. Vooral van ds. Petrus Datheen, die zich daar toen bevond.

Ten slotte moeten we ook bedenken dat voor het opstellen van de catechismus ook gebruik werd gemaakt van al bestaande catechismi uit andere gereformeerde kerken. Van Zürich, Genčve, Straatsburg, Emden en Londen

Breed gedragen

Die nieuwe catechismus was dus geen zaak van twee enthousiaste mensen. Nee, het was een zaak van de hele opleiding en van de hele kerk in de Palts. Dat is belangrijk om vast te stellen. Het opstellen van de Heidelbergse Catechismus was een voluit kerkelijke zaak. Een zaak niet alleen van de Palts, maar gebaseerd op het werk van gereformeerde theologen uit heel Europa.

Daardoor kon de Heidelbergse Catechismus ook een grote verspreiding krijgen. En een plaats ontvangen, later, bij de drie grote gereformeerde belijdenisgeschriften. Samen wel genoemd, naast en onder gezag van de Bijbel, het fundament van de kerk.

Op 17 januari 1563 werd de Heidelbergse Catechismus door de synode van de gereformeerde kerk in de Palts erkend. Op 19 januari werd hij door Frederik III ondertekend. Hij zelf schreef een voorwoord.

Frederik noemde de Heidelbergse Catechismus later het belangrijkste werk dat tijdens zijn regering was gedaan!

In 1565 werd de catechismus vertaald door Petrus Datheen. In het Nederlands. Zo kwam de catechismus beschikbaar voor de kerken in de Nederlanden.

Op de Nationale Synode te Dordrecht, in 1618/1619, de bekende synode die ook opdracht gaf tot de Statenvertaling, werd de Heidelbergse Catechismus officieel door de Gereformeerde Kerken in Nederland aanvaard als leerboek en belijdenis. Predikanten moesten vanaf toen behalve de Nederlandse Geloofsbelijdenis en Dordtse Leerregels ook de Heidelbergse Catechismus onderschrijven.

Tot zegen van de Gereformeerde Kerken.

Opnieuw: zien we hoe de Here wonderlijk werkt aan de bewaring en bouw van Zijn Kerk? Door middel van begaafde voorgangers maar ook door mannen als Frederik III, de Vrome?